Το θέατρο ως ερασιτεχνικό θέατρο
(Μικρές ιστορικές αναδρομές και μεγάλες πολιτιστικές δυνατότητες).
Είναι γνωστό πως ο πολιτισμός είναι η πιο ουσιαστική υπόσταση του ανθρωπίνου όντος και η τέχνη είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες του ανθρώπινου πολιτισμού.
Η τέχνη του Θεάτρου όμως αποτελεί μία από τις ομορφότερες κοινωνικές, πνευματικές και ψυχαγωγικές δράσεις στον υπαρξιακό κήπο της γήϊνης ζωής μας, προήλθε από την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει το μυστήριο της ζωής, να βιώσει, να παρατηρήσει, να αισθανθεί, να συγκινηθεί και να αναδημιουργήσει την πραγματικότητα μέσα στην οποία αναγκάστηκε να υπάρχει.
Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος έκανε δύο μεγάλες ανακαλύψεις που δεν έγιναν πουθενά αλλού. Η μία ανακάλυψη είναι η Δημοκρατία και η άλλη ανακάλυψη είναι το Θέατρο. Όλα τα άλλα πολιτεύματα μοναρχία, βασίλεια, Τυραννίες, δυναστείες, αυτοκρατορίες υπήρχαν πάντα και παντού.
Όλες τις άλλες τέχνες (μουσική, ζωγραφική, χορός), επιστήμες και φιλοσοφίες τις είχαν σχεδόν όλοι οι λαοί.
Δημοκρατία και Θέατρο μόνο οι Έλληνες. Γιατί αυτό;
Όσον αφορά την δημοκρατία και πώς γεννήθηκε, δεν είναι θέμα της παρούσης συνάντησής μας, όσον αφορά το Θέατρο όμως, είναι.
Καταρχήν το θέατρο με την μορφή τελετουργικών παραστάσεων υπήρχε σε όλες τις εποχές, σε όλους τους λαούς. Ήταν το λεγόμενο θρησκευτικό-τελετουργικό θέατρο, με συγκεκριμένα δρώμενα και αυστηρώς επιλεγμένα που είχαν να κάνουν με την γέννηση, την ζωή, το θάνατο και την ανάσταση των αντίστοιχων θεών του κάθε λαού. Γιατί στο τελετουργικό θέατρο (πρωτόγονο θέατρο) έχουμε την Γέννηση του θεού, την ζωή του θεού, το θάνατο του θεού και την ανάσταση του θεού. Βαβυλώνιοι, Ασύριοι, Αιγύπτιοι, Ινδοί, Κινέζοι, Ινδιάνοι, Σκανδιναβοί και άλλοι ακολούθησαν σχεδόν το ίδιο μοτίβο.
Στην Ελλάδα οι ρίζες του Θεάτρου βρίσκονται στις λατρευτικές τελετές του Διονύσου (θεό που ήρθε από την Φρυγία) θεό του κρασιού, της αναγεννησιακής φύσης με ποικίλα στοιχεία λατρευτικής σχέσης όπως εκκλήσεις, μιμητικές κινήσεις, δρώμενα, σε μια πρωτόγονη μορφή αναπαράστασης που τα στοιχεία της πίστης, της προκατάληψης, της θρησκοληψίας και των αυτοσχεδιασμών έδιναν πρώτα σπέρματα μιας αρχέγονης καλλιτεχνικής διάστασης.
Αυτές λοιπόν οι ιστορίες των θεών που δρούσαν, πολεμούσαν, πέθαιναν και ανασταίνονταν ήταν για αιώνες στις θρησκευτικές παραδόσεις των λαών, μέσα σε μία αναπαραστατική διαδικασία με δρώμενα, τραγούδια, χορούς και θυσίες αυστηρά καθορισμένες και δομημένες από το θρησκευτικό ιερατείο και την εξουσία του βασιλιά Θεού, μονάρχη και αφέντη.
Αυτό με λίγα λόγια είναι το θρησκευτικό λειτουργικό θέατρο. Ένα θέατρο που μιλούσε για τους θεούς και όχι για τους ανθρώπους. Όποιος απλός θνητός τολμούσε να τις παραποιήσει, να αντισταθεί, να τις κρίνει ή απλά να μην συμμετέχει σ’ αυτές συχνά το πλήρωνε με την ζωή του. Η απολυταρχική εξουσία του Βασιλιά μαζί με την εξουσία του Μάγου δεν έδιναν περιθώρια. Μόνο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο οι άνθρωποι αποφάσισαν (και το έπραξαν) να μην ασχοληθούν μόνο με την ζωή, τα κατορθώματα και τους βίους των θεών τους, αλλά ν’ ασχοληθούν με την ζωή, τα κατορθώματα και το βίο των ανθρώπων. Τον δικό τους βίο. Να γράψουν και να αναπαραστήσουν ιστορίες της ίδιας τους της ζωής, κωμικές ιστορίες – τραγικές ιστορίες. Να ανακατασκευάσουν την πραγματικότητα της δικής τους ζωής, να την κάνουν θεατρικό δρώμενο που θα αφορά τον εαυτό τους, τα πάθη τους, τις ιδέες τους, τους φόβους τους, τις ελπίδες τους και τις χαρές τους. Να κάνουν θεατρικό δρώμενο όλες τις πτυχές του βίου τους (να τις τοποθετήσουν εντός τους και απέναντί τους), να γίνουν ηθοποιοί και να τις βιώσουν, να γίνουν θεατές και να τις παρατηρήσουν. Με αυτόν τον τρόπο να καταλάβουν καλύτερα τον εαυτό τους και τον κόσμο. Πώς λοιπόν αυτοί, ανακάλυψαν το θέατρο των ανθρώπινων παθών (το γνωστό σημερινό θέατρο δηλαδή) και δεν το πλήρωσαν με την ζωή τους;
Να είναι καλά η Δημοκρατία. Αν δεν υπήρχε η Δημοκρατία δεν θα υπήρχε το Θέατρο, έτσι όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Οι πρώτες παραστάσεις με αυτή την μορφή (ας πούμε του κοινωνικού θεάτρου) άρχισαν να γεννιούνται και ν’ αναπτύσσονται εκεί που τα καθεστώτα έδιναν δικαιώματα στους πολίτες και γίνονταν πιο δημοκρατικά.
Τα πρώτα έργα που αφορούσαν τον ανθρώπινο βίο και οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις εμφανίστηκαν στα Μέγαρα και στην Αθήνα γύρω στο 750 π.Χ. στην Αρχαϊκή περίοδο για να ανθίσουν πλήρως στην κλασική περίοδο από το 500 π.Χ. έως το 300 π.Χ. Από δω και πέρα τα πράγματα είναι πιο γνωστά. Δεν θα επεκταθώ στην κλασική εποχή του Θεάτρου. Βέβαια, η Αρχαία Τραγωδία – η Κωμωδία και το Αρχαίο δράμα εξελίχθηκαν στις αρχαίες ελληνικές πόλεις και επεκτάθηκαν σε όλο τον κόσμο κάνοντας το θέατρο μια δημοκρατική και συλλογική τέχνη.
Από τότε λοιπόν η τέχνη του θεάτρου έρχεται να επουλώσει τα όποια τραύματα του ανθρώπου, έρχεται να μιλήσει στην ψυχή του, να επιφέρει την κάθαρση που αναζητεί, να φωτίσει την συνείδησή του, να τον εκπαιδεύσει, να τον ψυχαγωγήσει και να τον διασκεδάσει. Να του δώσει χαρά και γνώση και να τον εξελίξει ως πνευματικό ον. Γιατί το θέατρο έχει και μία μεταφυσική και υπαρξιακή επέκταση καθώς στα ελληνικά η λέξη «θέατρο» προέρχεται από τη λέξη «θεός». Στο βαθύτερο πλαίσιο η τέχνη του θεάτρου, λοιπόν, είναι μια εσωτερική προσπάθεια να αναζητήσεις το θεό των ανθρώπων ή τον άνθρωπο του θεού. Από την υπαρξιακή του πλευρά μην ξεχνάμε ότι το θέατρο μας θυμίζει ότι είμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί της ζωής μας. Ανά πάσα στιγμή σκεφτόμαστε, σχεδιάζουμε και γράφουμε το έργο της ζωής μας. Το σκηνοθετούμε καθημερινά (που θα πάμε, πως θα πάμε, πως θα κινηθούμε, πως θα το κάνουμε) και τέλος παίζουμε καθημερινά αυτό το έργο μέσα από ρόλους. Το ρόλο του εργαζόμενου, του πατέρα, της μάνας, του ερωτικού συντρόφου και δεκάδων άλλων ρόλων. Όλοι είμαστε ηθοποιοί, σκηνοθέτες και συγγραφείς του βίου μας. Η τέχνη της ζωής μας έχει και την θεατρική της τεχνική και η τέχνη του θεάτρου αναπαριστά την τέχνη της ζωής μας. Η τέχνη του θεάτρου λοιπόν είναι πανταχού παρούσα, απαραίτητη, δύσκολη, κοπιαστική, απελευθερωτική και λυτρωτική, ανθρωπιστική και μυστηριακή, απλή και ανθρώπινη. Στους αιώνες που πέρασαν η τέχνη του θεάτρου δοκιμάστηκε, συγκρούστηκε, κυνηγήθηκε, αμαυρώθηκε (μέχρι και στις μέρες μας έχει μείνει η φράση το “Παλιοθέατρο”) επέζησε όμως, εμπλουτίστηκε, εξελίχθηκε με νέα κείμενα, με νέους συγγραφείς, με νέες τέχνες που βοηθητικά στήριξαν την θεατρική δημιουργία (χορός, ζωγραφική-σκηνογραφία, μουσική, τραγούδια, νέες τεχνολογίες). Εμπλουτίστηκε με νέους ανθρώπους, με νέες σκέψεις, ιδέες, με νέους ηθοποιούς και νέους θεατές, δημιουργώντας ένα νέο μυστήριο, μια νέα πραγματικότητα.
Κάπως έτσι εξελίχθηκε και το Ερασιτεχνικό θέατρο. Γιατί το θέατρο στη μεγάλη ιστορία του, συνήθως ερασιτεχνικό ήτανε. Μόνο τον τελευταίο αιώνα δημιουργήθηκε η ανάγκη για ένα “επαγγελματικό θέατρο” μαζί με κάποιες ιστορικές περιόδους για ηθοποιούς που αμείβονταν από το κράτος στην κλασική Αθήνα και για πλανόδιους επαγγελματικούς θίασους τα χρόνια της Αναγέννησης, στο Βυζάντιο και στην Ρώμη.
Οι απλοί άνθρωποι αγάπησαν αυτή την τέχνη και την ενέργεια που εξέπεμπε, έγιναν συμμέτοχοι σε αυτήν ως δημιουργοί και δρώντες, έγραφαν, έπαιζαν, σκηνοθετούσαν, γίνονταν ηθοποιοί, σκηνογράφοι, μουσικοί και χορευτές (διαμέσου της εμπειρία, του βιώματος και της γνώσης των παλαιοτέρων), συμμετέχοντας σε ερασιτεχνικούς θιάσους με όλες τις παραπάνω ιδιότητες, με όλες τις παραπάνω ευθύνες, με όλη την αγωνία αλλά και την λυτρωτική δημιουργία της παράστασης.
Με αυτόν τον τρόπο γέννησαν μια λαϊκή τέχνη με συλλογική δουλειά, συνεργασία, συντροφικότητα, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό τους και στους θεατές, δημιουργώντας έτσι μια κοινωνική–εκπαιδευτική–ψυχολογική–πνευματική και ψυχαγωγική διάσταση. Αυτή την ολιστική διάσταση που έχει η τέχνη του θεάτρου.
Στον ελληνικό χώρο το Ερασιτεχνικό θέατρο ξαναεμφανίζεται (πέρα από τα χρόνια του αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού). στην Ελληνιστική περίοδο, φυτοζωεί στην ρωμαϊκή κυριαρχία, ευτελίζεται στα βυζαντινά χρόνια και υποβαθμίζει το βαθύτερο νόημά του, σχεδόν χάνεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και κάνει δειλά την επανεμφάνισή του στην Ζάκυνθο το 1600, στα νησιά του Αιγαίου και αργότερα στην Κρήτη. Παίρνει μια πρόσκαιρη λάμψη το 1800 σε διάφορες αυλές ηγεμόνων ή πλούσιων Ελλήνων.
Το ξαναβρίσκουμε ως θέατρο με λαϊκά δρώμενα με την σύσταση του Ελληνικού κράτους. Στα τέλη του 1800 εμφανίζονται τα γνωστά θεατρικά μπουλούκια (απόγονοι των περιπλανώμενων διονυσιακών θιάσων – απόγονοι του Θέσπι που γύρναγε με το άρμα του την Κλασική Ελλάδα, απόγονοι των ραψωδών αλλά και των θιάσων της Κομέντια Ντελάρτε της Ιταλικής Αναγέννησης, δίνοντας παραστάσεις σε χωριά και κωμοπόλεις, σε καφενεία, πλατείες και αλώνια. Αντί για εισιτήριο οι θεατές τους πήγαιναν ψωμί, κότες, αυγά, γάλα και χόρτα και ό,τι μπορούσε ο καθένας. Το Θέατρο στις αρχές του 19ου αιώνα ανδρώνεται ως θέατρο με επαγγελματικούς θιάσους για να ξαναγίνει πάλι θέατρο του λαού και του βουνού στην αντίσταση κατά των Γερμανών και θέατρο της Κατοχής. Έπειτα ως φοιτητικό θέατρο. Θέατρο που αναπτύσσεται μαζί με τα εργατικά κινήματα από ερασιτεχνικές ομάδες εργατών, μέχρι να φθάσει και στην δική μας εποχή ως επαγγελματικό ή ως ερασιτεχνικό θέατρο.
Σήμερα το ερασιτεχνικό θέατρο είναι κατά την γνώμη μου το πιο ισχυρό πολιτιστικό προϊόν που δημιουργεί η Περιφέρεια. Ποιος είναι ο πολιτισμός στην Περιφέρεια; Κατά 70% είναι οι θεατρικές ερασιτεχνικές ομάδες, οι χορευτικές παραδοσιακές ομάδες και οι επαρχιακές χορωδίες. Το άλλο 30% είναι μεμονωμένες περιπτώσεις καλλιτεχνών και δημιουργών ή πολιτιστικών συλλόγων που δεν περιορίζονται μόνο σε ένα πανηγύρι.
Το ερασιτεχνικό θέατρο όμως είναι εκείνο που στηρίζει δυναμικά τον πολιτισμό στην Περιφέρεια. Δεν είναι απλά κύτταρο πολιτισμού, είναι οργανισμός πολιτισμού, γιατί έχει την μεγαλύτερη συνθετική δύναμη που απορρέει από την ένωση πολλών τεχνών.
Παρόλες τις αντιξοότητες, τα προβλήματα, τα ανθρώπινα ελαττώματα, τις ιδιορρυθμίες, επιθυμίες ή και απογοητεύσεις, παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ερασιτεχνικό θέατρο σε ανθρώπινη, υλικοτεχνική και οικονομική βάση είναι στ’ αλήθεια πολύ σημαντικό.
Είναι γνωστό πως ο πολιτισμός είναι η πιο ουσιαστική υπόσταση του ανθρωπίνου όντος και η τέχνη είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες του ανθρώπινου πολιτισμού.
Η τέχνη του Θεάτρου όμως αποτελεί μία από τις ομορφότερες κοινωνικές, πνευματικές και ψυχαγωγικές δράσεις στον υπαρξιακό κήπο της γήϊνης ζωής μας, προήλθε από την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει το μυστήριο της ζωής, να βιώσει, να παρατηρήσει, να αισθανθεί, να συγκινηθεί και να αναδημιουργήσει την πραγματικότητα μέσα στην οποία αναγκάστηκε να υπάρχει.
Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος έκανε δύο μεγάλες ανακαλύψεις που δεν έγιναν πουθενά αλλού. Η μία ανακάλυψη είναι η Δημοκρατία και η άλλη ανακάλυψη είναι το Θέατρο. Όλα τα άλλα πολιτεύματα μοναρχία, βασίλεια, Τυραννίες, δυναστείες, αυτοκρατορίες υπήρχαν πάντα και παντού.
Όλες τις άλλες τέχνες (μουσική, ζωγραφική, χορός), επιστήμες και φιλοσοφίες τις είχαν σχεδόν όλοι οι λαοί.
Δημοκρατία και Θέατρο μόνο οι Έλληνες. Γιατί αυτό;
Όσον αφορά την δημοκρατία και πώς γεννήθηκε, δεν είναι θέμα της παρούσης συνάντησής μας, όσον αφορά το Θέατρο όμως, είναι.
Καταρχήν το θέατρο με την μορφή τελετουργικών παραστάσεων υπήρχε σε όλες τις εποχές, σε όλους τους λαούς. Ήταν το λεγόμενο θρησκευτικό-τελετουργικό θέατρο, με συγκεκριμένα δρώμενα και αυστηρώς επιλεγμένα που είχαν να κάνουν με την γέννηση, την ζωή, το θάνατο και την ανάσταση των αντίστοιχων θεών του κάθε λαού. Γιατί στο τελετουργικό θέατρο (πρωτόγονο θέατρο) έχουμε την Γέννηση του θεού, την ζωή του θεού, το θάνατο του θεού και την ανάσταση του θεού. Βαβυλώνιοι, Ασύριοι, Αιγύπτιοι, Ινδοί, Κινέζοι, Ινδιάνοι, Σκανδιναβοί και άλλοι ακολούθησαν σχεδόν το ίδιο μοτίβο.
Στην Ελλάδα οι ρίζες του Θεάτρου βρίσκονται στις λατρευτικές τελετές του Διονύσου (θεό που ήρθε από την Φρυγία) θεό του κρασιού, της αναγεννησιακής φύσης με ποικίλα στοιχεία λατρευτικής σχέσης όπως εκκλήσεις, μιμητικές κινήσεις, δρώμενα, σε μια πρωτόγονη μορφή αναπαράστασης που τα στοιχεία της πίστης, της προκατάληψης, της θρησκοληψίας και των αυτοσχεδιασμών έδιναν πρώτα σπέρματα μιας αρχέγονης καλλιτεχνικής διάστασης.
Αυτές λοιπόν οι ιστορίες των θεών που δρούσαν, πολεμούσαν, πέθαιναν και ανασταίνονταν ήταν για αιώνες στις θρησκευτικές παραδόσεις των λαών, μέσα σε μία αναπαραστατική διαδικασία με δρώμενα, τραγούδια, χορούς και θυσίες αυστηρά καθορισμένες και δομημένες από το θρησκευτικό ιερατείο και την εξουσία του βασιλιά Θεού, μονάρχη και αφέντη.
Αυτό με λίγα λόγια είναι το θρησκευτικό λειτουργικό θέατρο. Ένα θέατρο που μιλούσε για τους θεούς και όχι για τους ανθρώπους. Όποιος απλός θνητός τολμούσε να τις παραποιήσει, να αντισταθεί, να τις κρίνει ή απλά να μην συμμετέχει σ’ αυτές συχνά το πλήρωνε με την ζωή του. Η απολυταρχική εξουσία του Βασιλιά μαζί με την εξουσία του Μάγου δεν έδιναν περιθώρια. Μόνο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο οι άνθρωποι αποφάσισαν (και το έπραξαν) να μην ασχοληθούν μόνο με την ζωή, τα κατορθώματα και τους βίους των θεών τους, αλλά ν’ ασχοληθούν με την ζωή, τα κατορθώματα και το βίο των ανθρώπων. Τον δικό τους βίο. Να γράψουν και να αναπαραστήσουν ιστορίες της ίδιας τους της ζωής, κωμικές ιστορίες – τραγικές ιστορίες. Να ανακατασκευάσουν την πραγματικότητα της δικής τους ζωής, να την κάνουν θεατρικό δρώμενο που θα αφορά τον εαυτό τους, τα πάθη τους, τις ιδέες τους, τους φόβους τους, τις ελπίδες τους και τις χαρές τους. Να κάνουν θεατρικό δρώμενο όλες τις πτυχές του βίου τους (να τις τοποθετήσουν εντός τους και απέναντί τους), να γίνουν ηθοποιοί και να τις βιώσουν, να γίνουν θεατές και να τις παρατηρήσουν. Με αυτόν τον τρόπο να καταλάβουν καλύτερα τον εαυτό τους και τον κόσμο. Πώς λοιπόν αυτοί, ανακάλυψαν το θέατρο των ανθρώπινων παθών (το γνωστό σημερινό θέατρο δηλαδή) και δεν το πλήρωσαν με την ζωή τους;
Να είναι καλά η Δημοκρατία. Αν δεν υπήρχε η Δημοκρατία δεν θα υπήρχε το Θέατρο, έτσι όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Οι πρώτες παραστάσεις με αυτή την μορφή (ας πούμε του κοινωνικού θεάτρου) άρχισαν να γεννιούνται και ν’ αναπτύσσονται εκεί που τα καθεστώτα έδιναν δικαιώματα στους πολίτες και γίνονταν πιο δημοκρατικά.
Τα πρώτα έργα που αφορούσαν τον ανθρώπινο βίο και οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις εμφανίστηκαν στα Μέγαρα και στην Αθήνα γύρω στο 750 π.Χ. στην Αρχαϊκή περίοδο για να ανθίσουν πλήρως στην κλασική περίοδο από το 500 π.Χ. έως το 300 π.Χ. Από δω και πέρα τα πράγματα είναι πιο γνωστά. Δεν θα επεκταθώ στην κλασική εποχή του Θεάτρου. Βέβαια, η Αρχαία Τραγωδία – η Κωμωδία και το Αρχαίο δράμα εξελίχθηκαν στις αρχαίες ελληνικές πόλεις και επεκτάθηκαν σε όλο τον κόσμο κάνοντας το θέατρο μια δημοκρατική και συλλογική τέχνη.
Από τότε λοιπόν η τέχνη του θεάτρου έρχεται να επουλώσει τα όποια τραύματα του ανθρώπου, έρχεται να μιλήσει στην ψυχή του, να επιφέρει την κάθαρση που αναζητεί, να φωτίσει την συνείδησή του, να τον εκπαιδεύσει, να τον ψυχαγωγήσει και να τον διασκεδάσει. Να του δώσει χαρά και γνώση και να τον εξελίξει ως πνευματικό ον. Γιατί το θέατρο έχει και μία μεταφυσική και υπαρξιακή επέκταση καθώς στα ελληνικά η λέξη «θέατρο» προέρχεται από τη λέξη «θεός». Στο βαθύτερο πλαίσιο η τέχνη του θεάτρου, λοιπόν, είναι μια εσωτερική προσπάθεια να αναζητήσεις το θεό των ανθρώπων ή τον άνθρωπο του θεού. Από την υπαρξιακή του πλευρά μην ξεχνάμε ότι το θέατρο μας θυμίζει ότι είμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί της ζωής μας. Ανά πάσα στιγμή σκεφτόμαστε, σχεδιάζουμε και γράφουμε το έργο της ζωής μας. Το σκηνοθετούμε καθημερινά (που θα πάμε, πως θα πάμε, πως θα κινηθούμε, πως θα το κάνουμε) και τέλος παίζουμε καθημερινά αυτό το έργο μέσα από ρόλους. Το ρόλο του εργαζόμενου, του πατέρα, της μάνας, του ερωτικού συντρόφου και δεκάδων άλλων ρόλων. Όλοι είμαστε ηθοποιοί, σκηνοθέτες και συγγραφείς του βίου μας. Η τέχνη της ζωής μας έχει και την θεατρική της τεχνική και η τέχνη του θεάτρου αναπαριστά την τέχνη της ζωής μας. Η τέχνη του θεάτρου λοιπόν είναι πανταχού παρούσα, απαραίτητη, δύσκολη, κοπιαστική, απελευθερωτική και λυτρωτική, ανθρωπιστική και μυστηριακή, απλή και ανθρώπινη. Στους αιώνες που πέρασαν η τέχνη του θεάτρου δοκιμάστηκε, συγκρούστηκε, κυνηγήθηκε, αμαυρώθηκε (μέχρι και στις μέρες μας έχει μείνει η φράση το “Παλιοθέατρο”) επέζησε όμως, εμπλουτίστηκε, εξελίχθηκε με νέα κείμενα, με νέους συγγραφείς, με νέες τέχνες που βοηθητικά στήριξαν την θεατρική δημιουργία (χορός, ζωγραφική-σκηνογραφία, μουσική, τραγούδια, νέες τεχνολογίες). Εμπλουτίστηκε με νέους ανθρώπους, με νέες σκέψεις, ιδέες, με νέους ηθοποιούς και νέους θεατές, δημιουργώντας ένα νέο μυστήριο, μια νέα πραγματικότητα.
Κάπως έτσι εξελίχθηκε και το Ερασιτεχνικό θέατρο. Γιατί το θέατρο στη μεγάλη ιστορία του, συνήθως ερασιτεχνικό ήτανε. Μόνο τον τελευταίο αιώνα δημιουργήθηκε η ανάγκη για ένα “επαγγελματικό θέατρο” μαζί με κάποιες ιστορικές περιόδους για ηθοποιούς που αμείβονταν από το κράτος στην κλασική Αθήνα και για πλανόδιους επαγγελματικούς θίασους τα χρόνια της Αναγέννησης, στο Βυζάντιο και στην Ρώμη.
Οι απλοί άνθρωποι αγάπησαν αυτή την τέχνη και την ενέργεια που εξέπεμπε, έγιναν συμμέτοχοι σε αυτήν ως δημιουργοί και δρώντες, έγραφαν, έπαιζαν, σκηνοθετούσαν, γίνονταν ηθοποιοί, σκηνογράφοι, μουσικοί και χορευτές (διαμέσου της εμπειρία, του βιώματος και της γνώσης των παλαιοτέρων), συμμετέχοντας σε ερασιτεχνικούς θιάσους με όλες τις παραπάνω ιδιότητες, με όλες τις παραπάνω ευθύνες, με όλη την αγωνία αλλά και την λυτρωτική δημιουργία της παράστασης.
Με αυτόν τον τρόπο γέννησαν μια λαϊκή τέχνη με συλλογική δουλειά, συνεργασία, συντροφικότητα, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό τους και στους θεατές, δημιουργώντας έτσι μια κοινωνική–εκπαιδευτική–ψυχολογική–πνευματική και ψυχαγωγική διάσταση. Αυτή την ολιστική διάσταση που έχει η τέχνη του θεάτρου.
Στον ελληνικό χώρο το Ερασιτεχνικό θέατρο ξαναεμφανίζεται (πέρα από τα χρόνια του αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού). στην Ελληνιστική περίοδο, φυτοζωεί στην ρωμαϊκή κυριαρχία, ευτελίζεται στα βυζαντινά χρόνια και υποβαθμίζει το βαθύτερο νόημά του, σχεδόν χάνεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και κάνει δειλά την επανεμφάνισή του στην Ζάκυνθο το 1600, στα νησιά του Αιγαίου και αργότερα στην Κρήτη. Παίρνει μια πρόσκαιρη λάμψη το 1800 σε διάφορες αυλές ηγεμόνων ή πλούσιων Ελλήνων.
Το ξαναβρίσκουμε ως θέατρο με λαϊκά δρώμενα με την σύσταση του Ελληνικού κράτους. Στα τέλη του 1800 εμφανίζονται τα γνωστά θεατρικά μπουλούκια (απόγονοι των περιπλανώμενων διονυσιακών θιάσων – απόγονοι του Θέσπι που γύρναγε με το άρμα του την Κλασική Ελλάδα, απόγονοι των ραψωδών αλλά και των θιάσων της Κομέντια Ντελάρτε της Ιταλικής Αναγέννησης, δίνοντας παραστάσεις σε χωριά και κωμοπόλεις, σε καφενεία, πλατείες και αλώνια. Αντί για εισιτήριο οι θεατές τους πήγαιναν ψωμί, κότες, αυγά, γάλα και χόρτα και ό,τι μπορούσε ο καθένας. Το Θέατρο στις αρχές του 19ου αιώνα ανδρώνεται ως θέατρο με επαγγελματικούς θιάσους για να ξαναγίνει πάλι θέατρο του λαού και του βουνού στην αντίσταση κατά των Γερμανών και θέατρο της Κατοχής. Έπειτα ως φοιτητικό θέατρο. Θέατρο που αναπτύσσεται μαζί με τα εργατικά κινήματα από ερασιτεχνικές ομάδες εργατών, μέχρι να φθάσει και στην δική μας εποχή ως επαγγελματικό ή ως ερασιτεχνικό θέατρο.
Σήμερα το ερασιτεχνικό θέατρο είναι κατά την γνώμη μου το πιο ισχυρό πολιτιστικό προϊόν που δημιουργεί η Περιφέρεια. Ποιος είναι ο πολιτισμός στην Περιφέρεια; Κατά 70% είναι οι θεατρικές ερασιτεχνικές ομάδες, οι χορευτικές παραδοσιακές ομάδες και οι επαρχιακές χορωδίες. Το άλλο 30% είναι μεμονωμένες περιπτώσεις καλλιτεχνών και δημιουργών ή πολιτιστικών συλλόγων που δεν περιορίζονται μόνο σε ένα πανηγύρι.
Το ερασιτεχνικό θέατρο όμως είναι εκείνο που στηρίζει δυναμικά τον πολιτισμό στην Περιφέρεια. Δεν είναι απλά κύτταρο πολιτισμού, είναι οργανισμός πολιτισμού, γιατί έχει την μεγαλύτερη συνθετική δύναμη που απορρέει από την ένωση πολλών τεχνών.
Παρόλες τις αντιξοότητες, τα προβλήματα, τα ανθρώπινα ελαττώματα, τις ιδιορρυθμίες, επιθυμίες ή και απογοητεύσεις, παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ερασιτεχνικό θέατρο σε ανθρώπινη, υλικοτεχνική και οικονομική βάση είναι στ’ αλήθεια πολύ σημαντικό.
-
Το Ερασιτεχνικό Θέατρο γίνεται η μεγάλη εστία δημιουργίας και πολιτιστικής δράσης που έχει τόσο ανάγκη η Ελληνική επαρχία και κοινωνία.
-
Απευθύνεται χωρίς διακρίσεις και αφορισμούς σε όλες τις κοινωνικές ομάδες τόσο στους ερασιτέχνες ηθοποιούς όσο και στους θεατές.
-
Δίνει την απαραίτητη ικανοποίηση, χαρά και καλλιτεχνική γεύση στους συμμετέχοντες αλλά και την αναγκαία αισθητική απόλαυση και πολιτιστική ψυχαγωγία.
-
Το πιο σημαντικό είναι ότι οι περισσότεροι θεατές στο Ερασιτεχνικό θέατρο δεν θα μπορούσαν να είναι και θεατές του επαγγελματικού θεάτρου.
-
Το Ερασιτεχνικό Θέατρο συγχωνεύει τις διαφορές, κάνει τα ελαττώματα στην ζωή, προτεραιότητα στο σανίδι, αποδέχεται ντοπιολαλιές και μειονεκτήματα, συνεταιρίζει τους ανθρώπους και τους συσπειρώνει στην δημιουργία του Ωραίου.
-
Το Ερασιτεχνικό Θέατρο επεκτείνει το δημόσιο διάλογο με γιορτές, εκδηλώσεις, αφιερώματα, ομιλίες, δημιουργεί θεατρική παιδεία με ημερίδες, σεμινάρια, θεατρικό παιχνίδι, και καταγράφει πολλές φορές την ξεχασμένη τοπική ιστορία της κάθε πόλης, και ακούει άμεσα τον πολίτη.
-
Στηρίζει έμμεσα τον οικονομικό ιστό μιας πόλης, γιατί για να γίνει μια παράσταση, χρειάζεται να εμπλέκονται πολλές δυνάμεις και επαγγέλματα, και το ότι ο κόσμος βγαίνει μαζικά στην επαρχία για να παρακολουθήσει τις παραστάσεις, αποτελούν γεγονότα και με οικονομικές πτυχές.
-
Το Ερασιτεχνικό Θέατρο δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για να φέρει στην επιφάνεια περιφερειακούς συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς και πολλές φορές εμπλουτίζει το επαγγελματικό θέατρο με νέους ταλαντούχους καλλιτέχνες, λειτουργώντας ως φυτώριο τέχνης.
-
Το Ερασιτεχνικό Θέατρο ανθίζει παράλληλα με το επαγγελματικό χωρίς σταριλίκια, πρωταγωνιστές, καριερίστικη αντίληψη και οικονομικές απολαβές.
-
Τέλος, το Ερασιτεχνικό Θέατρο στηρίζει ουσιαστικά τον πολιτισμό στην Περιφέρεια, επιμορφώνει, καλλιεργεί, ελευθερώνει, ενεργεί θετικά σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού επιπέδου των επαρχιακών πόλεων και οικοδομεί το νέο πολιτιστικό μέλλον για τις επόμενες γενιές.
Σας ευχαριστώ
Ομιλία 27/3/2018 με αφορμή την παγκόσμια μέρα θεάτρου,
στην εκδήλωση της θεατρικής ομάδας Μεγαλόπολης και του Δήμου.
