Το Θέατρο, η Φιλοσοφία και η Ποίηση, ως ενιαίος δρόμος της ανθρωπιστικής αξίας και της πνευματικής συνείδησης
(Ομιλία σε πολιτιστική συνάντηση στη Νάξο 7/7/2018)
Ο Κάρολος Κουν έλεγε ότι «δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε, κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας».
Το ίδιο ισχύει για την ποίηση, για την φιλοσοφία, την τέχνη και για κάθε είδους πολιτιστική και πνευματική συνάντηση, όπως η αποψινή.
Δεν θέλω να θεωρητικολογήσω και να κάνω μεγάλες αναλύσεις σε σχέση με την ποίηση, το θέατρο και την φιλοσοφία. Είναι θέματα πολλών ωρών και ημερών για να δώσεις ένα καλό πλαίσιο εξηγήσεων, που και πάλι δεν θα είναι επαρκές. Θα προσπαθήσω να κάνω ένα σύντομο γενικό περίγραμμα και συσχετισμό, στοχεύοντας πάντα στο βαθύτερο είναι τους. Δηλαδή στο νου, στην ψυχή και στις πράξεις του ανθρώπινου όντος.
Γιατί η κρυμμένη αιτία για όλα τα «συναπαντήματα» της τέχνης είναι η βαθιά ανάγκη της ψυχής μας να βρει λίγο από το χαμένο της φως που είχε πριν από την πτώση της στο γήινο κόσμο. Όσο κι αν αυτό ακούγεται λίγο μεταφυσικό, η αλήθεια είναι πως το θέατρο, η ποίηση, η φιλοσοφία και η τέχνη γενικότερα έχουν τις ρίζες τους στο αόρατο, στο ανεκδήλωτο, στην ενεργειακή μάζα ενός άλλου κόσμου (κόσμος των ιδεών κατά τον Πλάτωνα), εκεί όπου η αρμονία, η Σοφία, η ευδαιμονία και η λύτρωση αποτελούν τα βασικά του στοιχεία.
Η έλλειψη των παραπάνω στοιχείων συντελούν (σ’ αυτό τον κόσμο που ζούμε) στο να υπάρχει αναπάντητο μέσα μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, το Μέγα ερώτημα που θέτουν τα ανθρώπινα όντα στον εαυτό τους: «Από πού ερχόμαστε; Τι πρέπει να κάνουμε σ’ αυτή τη γήινη διάσταση; Και πού πάμε (αν πηγαίνουμε κάπου) μετά τον θάνατό μας;»
Λόγω αυτού του ερωτήματος φτιάξαμε θέατρο, ποίηση, φιλοσοφία, τέχνη και πολιτισμό.
Για να δώσουμε μια ολοκληρωμένη και χορταστική απάντηση σ’ αυτήν την αιώνια βασανιστική ερώτηση.
Σ’ αυτό εδώ το σημείο ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με την τραγικότητά του. Μια τραγικότητα που έχει δυο πλευρές, την σκοτεινή πλευρά της υπαρξιακής θλίψης και ματαιότητας των πραγμάτων και την φωτεινή πλευρά της Υπαρξιακής χαράς και ωραιότητας των πραγμάτων.
Ανάμεσα στη λύπη και την χαρά, το ανθρώπινο ον γίνεται δημιουργός. Δημιουργός ως καλλιτέχνης, δημιουργός ως γονέας, ως πολίτης, ως έλλογο ον, δημιουργός εκατοντάδων υλικών πραγμάτων, νοητικών και φιλοσοφικών θεωριών, ψυχικών και πνευματικών ενεργειών. Άρα λοιπόν, λόγω της τραγικότητάς του, ο άνθρωπος, (που όπως είπαμε προέρχεται από την έλλειψη μιας ολοκληρωμένης απάντησης), γίνεται συνδημιουργός της δυστυχίας και της ευτυχίας του, Συνδημιουργός του κόσμου μέσα στον οποίο ζει… Πόσο αντιφατικό είναι αυτό και ταυτόχρονα πόσο όμορφο…
Ο Νίτσε έλεγε ότι ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος δημιούργησε δύο μεγάλα επιτεύγματα, το Θέατρο και την Φιλοσοφία. Ξέχασε, νομίζω, ένα άλλο πιο σημαντικό που ήταν η Δημοκρατία, γιατί χωρίς τη Δημοκρατία θα ήταν πολύ δύσκολο το θέατρο και η φιλοσοφία ν’ ανθίσουν. (Αυτό είναι βέβαια θέμα μιας άλλης συζήτησης).
Η φιλοσοφία έχει μέσα της την διαλεκτική σύμφωνα με τον Πλάτωνα… Είναι ιδέες, συζητήσεις, απόψεις, αναλύσεις, συγκρούσεις και νοητικά τεχνάσματα. Όλα αυτά βέβαια έχουν και το θεατρικό τους πλαίσιο. Έχουν ρόλους ένα πρόσωπο που μιλά, πολλά πρόσωπα που αντιπαρατίθενται στην σκηνή του κόσμου. Πρόσωπα-ρόλοι με θέματα που έχουν μια λογική συνέχεια και συνέπεια.
Από την άλλη μεριά θέατρο χωρίς φιλοσοφία δεν υπάρχει… Κάθε θεατρικό έργο έχει μία μικρή ή μια μεγάλη φιλοσοφική βάση. Από τους αρχαίους Τραγωδούς μας έως τον Σαίξπηρ τον Τσέχωφ, τον Μπρέχτ και τους νεότερους θεατρικούς συγγραφείς, τα θεατρικά τους έργα είναι διαποτισμένα με φιλοσοφικές ιδέες.
Το Θέατρο και η Φιλοσοφία λοιπόν γεννήθηκαν από την ίδια μήτρα της πνευματικότητας μαζί με την άλλη αδελφή τους βέβαια την Ποίηση.
Τι είναι ο Όμηρος, η Οδύσσεια και η Ιλιάδα, αν δεν είναι ταυτόχρονα ποίηση, Φιλοσοφία και θεατρικά τεχνάσματα συγκρούσεων, εναλλαγές ρόλων και σκηνών για να δημιουργήσει ο συγγραφέας το επιθυμητό αποτέλεσμα;
Μην ξεχνάμε ότι οι αρχαίοι θεατρικοί συγγραφείς λέγονταν ποιητές και πολλές φορές ο χορός στις τραγωδίες και στις κωμωδίες έφερνε ατόφια τα χαρακτηριστικά της λυρικής και σατυρικής ποίησης των προγενέστερων ποιητών.
Τι είναι στο βάθος τους οι τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη; Είναι σπουδαίες φιλοσοφικές συλλήψεις που με θεατρικό τρόπο φανερώνουν την ποιητική διάσταση του κόσμου… Αναλογιστείτε πόσο πολύτιμο είναι αυτό. Η αναπαράσταση του κόσμου, η αναπαράσταση της πραγματικότητας διαμέσου του Θεάτρου γίνεται για να κατανοηθεί ο κόσμος, με την βοήθεια μιας αισθητικής εμπειρίας που έχει στοιχεία ψευδαίσθησης, αλλά η ψευδαίσθηση αυτή γεννά την γνώση, και διευρύνει την συνείδηση. Δίνει πιο βαθιές απαντήσεις στο αρχικό ερώτημα “από πού ερχόμαστε, τι κάνουμε εδώ και που πάμε μετά”.
Μ’ αυτόν τον τρόπο ο αισθητός κόσμος (κόσμος των αισθήσεων – γήϊνος κόσμος) και ο νοητικός κόσμος (κόσμος των ιδεών – υπερβατός κόσμος) συναντώνται και ποιούν νέους τρόπους, νέες ιδέες, νέους νόες. Ο Γήϊνος Διόνυσος (θεός της γης, της χαράς, των συναισθημάτων) και ο υπερβατικός Απόλλωνας (θεός του πνευματικού φωτός και της πνευματικής υπεραίσθησης) στήνουν χορό στο αλωνάκι του κόσμου και αποκαλύπτουν γνώσεις, βιώματα, εμπειρίες, ζωή και θάνατο με θεατρικό, φιλοσοφικό και ποιητικό τρόπο. Με την αθωότητα της αναπαράστασης, της φιλοσοφικής ιδέας και της ποιητικής μέθεξης.
Η συμπόρευση αυτών των τριών τεχνών είναι εμφανής, εξελικτική, πολλές φορές απαραίτητη και συμπαρασύρει μαζί της και την μουσική και άλλες τέχνες οικοδομώντας νέα υπαρξιακά, μεταφυσικά επίπεδα του υπάρχοντος αισθητού κόσμου. Νέους κοινωνιολογικούς, πολιτικούς, ψυχικούς, επιστημονικούς και καλλιτεχνικούς ορίζοντες, ενσωματώνοντας τα πολιτιστικά δημιουργήματα του ανθρώπου και ταυτόχρονα επεκτείνοντας την Συνείδησή του και το Πνεύμα του.
Η Φιλοσοφία, το Θέατρο και η Ποίηση με την Τέχνη και την τεχνική τους μπορούν να μας οδηγήσουν σε εκείνο το ανώτερο πλαίσιο Αντίληψης, που είναι χρήσιμο για την εξέλιξή μας και διατήρησή μας, ως είδος σ’ αυτό τον πλανήτη που εμείς οι ίδιοι με τις πράξεις μας τον έχουμε φέρει στα όρια της καταστροφής. Στα όρια της αυτοκαταστροφής μας. Μιλώ για τη συνείδηση που οφείλουμε όλοι να αποκτήσουμε και να διατηρήσουμε. Για να συμβεί αυτό, θυμίζω πως πρέπει να μείνουμε προσηλωμένοι πάντα στον πνευματικό ορίζοντα των μεγάλων που πέρασαν από αυτό τον κόσμο. Στις αξίες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Βούδα, του Χριστού, του Γκάντι και τόσων άλλων, των χιλιάδων συγγραφέων, ποιητών, καλλιτεχνών, πολιτικών επιστημόνων που καλυτέρεψαν και εξέλιξαν τη ζωή και τον κόσμο. Χιλιάδες άλλοι κοινοί άγνωστοι άνθρωποι με ταπεινές ζωές που ήταν λαμπροί πνευματικοί νόες, που οι πράξεις τους έσπρωξαν την γήινη διάσταση στο επίπεδο της πνευματικής ολοκλήρωσης και Τελεολογίας.
Πάντα με την θύμηση αυτών των ανθρωπιστικών αξιών, της Αλληλεγγύης, της Ισότητας, της Δικαιοσύνης, του Σεβασμού, της Αγάπης απέναντι στη μάνα γη, στη φύση, στα ζώα και στους ανθρώπους. Της αγάπης για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Γιατί χωρίς αυτές τις αξίες δεν μπορούμε να απολαύσουμε την πνευματική διάσταση της ζωής. Δεν μπορούμε να έχουμε ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, δεν μπορούμε να κάνουμε πολιτιστικές εκδηλώσεις, να συν-δημιουργήσουμε πολιτισμό, να μιλήσουμε, να συναισθανθούμε, να επικοινωνήσουμε και να αναδομήσουμε την ψυχή μας, να αυξήσουμε τα ποσοστά της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο και να επεκτείνουμε την ομορφιά.
Να επεκτείνουμε την ελευθερία μέσα μας και την ελευθερία των συνανθρώπων μας.
«Το να είσαι ελεύθερος δεν σημαίνει απλώς να σπάσεις τις αλυσίδες σου αλλά να ζεις με τρόπο που να σέβεται και να υποστηρίζει την ελευθερία των άλλων», έλεγε ο ανθρωπιστής Μαντέλα.
Όταν λοιπόν βρισκόμαστε σε πολιτιστικά «συναπαντήματα» και πολιτιστικές εκδηλώσεις, είτε σαν τεχνίτες και δημιουργοί τέχνης (που όλοι είμαστε), είτε σαν απλοί θεατές βρισκόμαστε λόγω της βαθιάς και ασυνείδητης επιθυμίας μας για περισσότερη ελευθερία και ανθρωπιά.
Οσο και αν η «σου-ρεαλιστική» καθημερινότητά, μας βυθίζει στον τρισδιάστατο κόσμο της ύλης, του πόνου και της θνητής ανάγκης, η ψυχή μας πάντα θα αποζητά τον λυτρωτικό κόσμο της ελευθερίας και του ανθρωπισμού. Γιατί πιστεύουμε σ’ έναν τέτοιο κόσμο ελευθερίας και ανθρωπισμού. Τον ονειρευόμαστε, γράφουμε, φιλοσοφούμε, ερωτευόμαστε, τραγουδάμε, και χορεύουμε γι’ αυτόν. Γι’ αυτό ανταμωνόμαστε με τους άλλους που έχουν το ίδιο όνειρο και την ίδια αγωνία με μας. Όλοι εμείς αναζητούμε με αυτούς τους τρόπους την λύτρωση και την χαμένη μας πνευματική επάρκεια, αναζητούμε εκείνο το χαμένο μέρος του Εαυτού μας που θα μας φέρει στον αισθητό – γήϊνο κόσμο, την οντολογική μας ανώτερη Συνείδηση και αλήθεια.
Φυσικά, το αιώνιο ερώτημα «από πού ερχόμαστε, τι κάνουμε εδώ και πού πάμε μετά» παραμένει αναπάντητο… Τώρα όμως με την συνεχή βοήθεια και αναπαραστατική τεχνική του θεάτρου, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της τέχνης φωτίζεται περισσότερο…έτσι ώστε ο καθένας προχωρώντας και χτίζοντας την τέχνη και την τεχνική της δικής του ζωής, να το επανεξετάζει και να του δίνει λίγο πιο καλύτερες απαντήσεις.
Όσο για τη δική μου (τωρινή) απάντηση σ’ αυτό το φιλοσοφικό, ποιητικό, θεατρικό και βαθιά ανθρώπινο ερώτημα, αναφέρω ένα μικρό απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο μου με τίτλο: «Αυτοσχέδιος μηχανισμός Ευτυχίας» και με αυτά τα λόγια τελειώνω την τοποθέτησή μου:
«Ερχόμαστε από τον κόσμο τον πνευματικό, εκπαιδευόμαστε στην ύλη σαν θνητοί και ξαναγυρίζουμε στην Ολική Διάσταση της Ύπαρξης. Ο κόσμος μας είναι μια τάξη ενός μεταφυσικού σχολείου και εμείς παιδιά της Αθανασίας. Ένα σύστημα μαθητείας στο οποίο εκπαιδευόμαστε με σκοπό την Αυτοπραγμάτωση της Ύπαρξής μας. Είμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί του εαυτού μας. Καθημερινά γράφουμε το έργο της ζωής μας, το σκηνοθετούμε και παίζουμε τους κοσμικούς μας ρόλους. Είμαστε θεατρίνοι, φιλόσοφοι και ποιητές της καθημερινότητάς μας. Εμείς αποφασίζουμε αν θα περάσουμε με επιτυχία την μεταφυσική τάξη της ζωής. Το μέλλον του κόσμου βρίσκεται στα χέρια μας. Εμείς αποφασίζουμε να θα βρούμε την γνωσιακή ολότητα ή την καταστροφή. Εμείς αποφασίζουμε αν θα βρούμε την αληθινή Ευτυχία».
