Στοχασμοί και σκέψεις για το βιβλίο της Αντωνίας Παυλάκου Όρια και Ρήξεις
Στοχασμοί και σκέψεις για το βιβλίο της Αντωνίας Παυλάκου Όρια και Ρήξεις
Η Αντωνία Παυλάκου είναι μια ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Τη γνώρισα περισσότερο μέσα από τη σχέση μας σαν μέλη του Δ.Σ. της Ένωσης Μεσσήνιων Συγγραφέων και στην πολύ επιτυχημένη πορεία της ως πρόεδρος της Ένωσης.
Το βιβλίο Όρια και Ρήξεις της φίλης Τόνιας τοποθετείται (όπως κάθε λογοτεχνικό βιβλίο) απέναντι στον αναγνώστη ως μια σύντομη συμπυκνωμένη ζωή, αλλά και ως μια εσωτερική καρποφορία «στα όρια και στις ρήξεις» και του δικού της προσωπικού κόσμου. Ενός κόσμου πλούσιου σε αναμνήσεις οι οποίες έχουν μια βαθιά γνωσιακή δόμηση. Διαπερνούν όλο το φάσμα της ψυχής, από την παιδική της ηλικία έως την πνευματική ηλικία της τωρινής της δημιουργίας.
Οι διηγήσεις της έχουν μια απλότητα αυστηρή, χωρίς όμως να είναι απλοικές. Δεν την ενδιαφέρουν η ενδοσκόπιση, η κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση των χαρακτήρων. Είναι μια απλότητα που γίνεται συνειδητά, χωρίς φιοριτούρες και περίτεχνα στολίσματα, στοχεύοντας στο «δωρικό» συναίσθημα. Στο αυθεντικό συναίσθημα, εκεί όπου οι αναμνήσεις μικρών γεγονότων και συμβάντων, συναρμολογούν μέσα στον αναγνώστη ένα αυθόρμητο συγκινησιακό κύμα. Μια νοσταλγία, η οποία όταν ξεφύγει από την επιφανειακή ρομαντική προδιάθεση σε ποτίζει βαθιά και σου αφήνει ένα γλυκό αποτύπωμα μιας αθώας γνώσης που είχαμε ξεχάσει. Εκείνη τη γνώση της παιδικής, εφηβικής και νεανικής ψυχής. Γιατί όταν θυμόμαστε την ψυχή πάντα νέα θα τη βρίσκουμε. Αυτό είναι το μυστικό της. Η μνήμη της ψυχής μας διατηρεί τη νεότητα του πνεύματος, την αιώνια νεότητα του κόσμου.
Το βιβλίο αρχίζει με το διήγημα «Βραδινή αναζήτηση» μέσα στο οποίο η μικρή πρωταγωνίστρια αποζητά την παρουσία του πατέρα της που τόσο έχει ανάγκη εκείνο το Σαββατόβραδο και κατά λάθος πηγαίνει και πέφτει στην αγκαλιά ενός ξένου στο μισοσκόταδο της πλατείας που δεν είναι όμως ο πατέρας της.
Επίσης το βιβλίο τελειώνει με το διήγημα «Μικρό ειδώλιο», όπου ο μικρός Αντώνης συνομιλεί με τα μικρά ανθρωπάκια ειδώλια (αντίγραφα έργων τέχνης) που έχει ο μπαμπάς του στο σπίτι. Ώσπου να συναντήσει τα αυθεντικά στην εκδρομή του σχολείου στο μουσείο και να κρυφτεί μαζί τους, ώστε το βράδυ να βιώσει μια μεταφυσική εμπειρία ή φαντασία με ένα από αυτά τα ειδώλια.
Η αρχή και το τέλος του βιβλίου με τα συγκεκριμένα διηγήματα μου δίνει το δικαίωμα να τοποθετήσω όλο το βιβλίο σ’ ένα πιο διεισδυτικό πλαίσιο, που κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι φιλοσοφικό και ψυχολογικό και ταυτόχρονα υποδηλώνει τον πρόλογο και τον επίλογο μιας δεύτερης κρυμμένης συμβολικής γραφής.
Βέβαια μπορεί άνετα να υποστηρίξει κάποιος ότι η σειρά και η επιλογή αυτών των δύο διηγημάτων για αρχή και τέλος μπορεί να είναι εντελώς τυχαία και είναι άσκοπο να βγάζουμε τέτοια συμπεράσματα. Όμως ή τυχαία ή σκόπιμα η δημιουργία και το στήσιμο του βιβλίου υπάρχει ως έχει. Εξάλλου τι είναι η λογοτεχνία; Συνειδητές, τυχαίες και υποσυνείδητες εκφάνσεις και διαδρομές του δημιουργού, μέσα από τις βουτιές στο συλλογικό και ασυνείδητο πλαίσιο της πανανθρώπινης ζωής και συλλογικής μνήμης.
Η αναζήτηση του πατέρα στο πρώτο διήγημα λοιπόν, υποδηλώνει και το πρότυπο του συντρόφου που το παιδί – κορίτσι θα αναζητήσει στο μέλλον. Το βιβλίο ξεκινάει μ’ αυτή την αναζήτηση της πατρότητας, που λογοτεχνικά συμβολίζει και την αναζήτηση της πατρότητας του κόσμου. Επίσης η αναζήτηση του πατέρα υποδηλώνει και μια μεταφυσική χροιά. Είναι η αναζήτηση του Θεού. Η αναζήτηση και η επιθυμία μιας αληθινής απάντησης, ενός αληθινού νοήματος για την αιτία των όντων.
Έτσι το κοριτσάκι στο πρώτο διήγημα που πέφτει στην αγκαλιά ενός άγνωστου άνδρα που πιστεύει ότι είναι ο πατέρας του, το βλέπουμε ως αγοράκι στο τελευταίο διήγημα που επιστρέφει στην αγκαλιά της μητέρας του. Το κορίτσι και το αγόρι σηματοδοτούν τα όρια, τις ρήξεις και της περιπέτειες της ψυχής.
Η μεγάλη ψυχή, η αιώνια ψυχή που δεν είναι ούτε αρσενική ούτε θηλυκή, μια ψυχή πριν τις γήινες πυθαγόρειες μετενσαρκώσεις. Μια ψυχή που ζητάει παρηγοριά σε μια αγκαλιά. Την αρχική αγκαλιά των γήινων ψευδαισθήσεων που εκπροσωπείται από μια αντρική φιγούρα που αντικαθιστά τον πατέρα και την τελική αγκαλιά της πνευματικής λύτρωσης της μητέρας. Την αγκαλιά των πολλών μεταμορφώσεων. Εκεί που τα προϊστορικά ειδώλια ζωντανεύουν και καταργούν τον χρόνο.
Έτσι στο τελευταίο διήγημα η αγκαλιά της μάνας λειτουργεί ως το τελικό καταφύγιο. Ως η ψυχική λύτρωση έπειτα από το ταξίδι της κοσμικής ψυχής στο παζάρι του κόσμου. Η κοσμική ψυχή, η anima mundi, η παγκόσμια ψυχή, η κοσμική διάνοια σύμφωνα με τον Αναξαγόρα.
Αυτός ο ρομαντικός γυρισμός στην παιδική ηλικία, που όπως προείπα είναι επίτηδες δωρικός, απλός και ταυτόχρονα ουσιαστικός, υποδηλώνει και την ανάγκη της συγγραφέως για μια ενδόμυχη απάντηση που έχει και η ίδια ανάγκη. Η πανανθρώπινη ανάγκη για μια τελική απάντηση στην υπαρξιακή μας αγωνία. Γιατί όπως έλεγε και ο Πλωτίνος οι ψυχές γίνονται αμφίβιες, ζώντας ταυτόχρονα στον κόσμο των αισθήσεων και στον Νοητό Κόσμο. Υπάρχει πάντα δηλαδή η ψυχή μας σ’ ένα ενδιάμεσο στάδιο χωρίς να απορροφάται ολοκληρωτικά από την ύλη ώστε πάντα να την αναζητά το πνεύμα όπου είναι και ο Αληθινός Τόπος καταγωγής της.
Νομίζω ότι η Αντωνία Παυλάκου μέσα από τη διαδρομή των διηγημάτων της, τελικά μιλάει συνειδητά ή ασυνείδητα για τα επίπεδα εμπειριών και μεταμορφώσεων του δικού της εμπειρικού πεδίου. Τα διηγήματά της είναι και μαθήματα για την ψυχή της, σκαλοπάτια εξέλιξης και στάδια ορίων και ρήξεων. Μια ψυχή παιδική, εφηβική, ενήλικη, συζυγική, μητρική, ερωτική. Μια ψυχή πατέρας και μάνα.
Γιατί η ψυχή μας γίνεται κάποτε αυτοπάτορας και αυτομήτηρ, πατέρας και μητέρα του εαυτού της. Έτσι γινόμαστε όλοι σε ένα πνευματικό και ώριμο στάδιο του βίου μας, πατέρες και μητέρες του εαυτού μας.
Το βιβλίο της Αντωνίας αρχίζει και τελειώνει με μια αγκαλιά. Η Αρχέγονη αγκαλιά του κόσμου. Η πνευματική αγκαλιά της ζωής. Η αγκαλιά που αναζητεί ο καθένας μας από εκείνο που αναζητάει και επιθυμεί. Η αγκαλιά λοιπόν είναι πολύ σημαντική και όπως λέει και η Κική Δημουλά: «Όταν σας ζητάνε αγκαλιά, μολών λαβέ μωρό μου, μολών λαβέ ν’ απαντάτε».
Βασίλειος Ρ. Φλώρος
Σκηνοθέτης - Συγγραφέας
