Αν η Μέκρελ διάβαζε Ελύτη …
(Η ποίηση στα χρόνια της κρίσης)
Θα αρχίσω με κάποια ερωτήματα:
Πώς μας φαίνεται το γεγονός σε εποχές κρίσης να μιλάμε για ποίηση;
Η οικονομική και κοινωνική κρίση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την τέχνη και ειδικότερα την ποίηση;
Όταν η κρίση είναι και κρίση αξιών, κρίση ήθους, πόσο μπορεί να επηρεάσει την τέχνη και την ποίηση;
Πόσο και πώς μπορεί η κρίση να επηρεάσει εμάς τους ίδιους σε σχέση με την τέχνη και την ποίηση;
Μπορεί η Τέχνη και η ποίηση να επηρεάσει την οικονομία ενός κράτους ή τους θεσμούς; Να επηρεάσει τις αγορές τα ομόλογα τις επενδύσεις;
Μπορεί η ποίηση να επηρεάσει τους πολιτικούς και προέδρους των κρατών;
Μπορεί ένα ποίημα να επηρεάσει τις αποφάσεις ενός δημοτικού συμβούλου, ενός Δημάρχου ενός Υπουργού;
Αν πρωθυπουργός της χώρας μας πριν από κάθε συνάντηση του με τους Ευρωπαίους ηγέτες διάβαζε Βάρναλη, Παλαμά, Αναγνωστάκη οι επιλογές και οι αποφάσεις του θα ήταν διαφορετικές;
Μπορεί όλα αυτά τα ερωτήματα να αποτελούσαν το αντικείμενο μια συζήτησης που θα ήθελε αρκετό χρόνο και ο καθένας μας θα μπορούσε να εκθέσει την δική του άποψη. Από την δική μου μεριά θα προσπαθήσω να δώσω μια σύντομη απάντηση στα ερωτήματα.
«αν τελικά η ποίηση έχει ανάγκη τις κρίσεις;» και αν
«μπορεί να υπάρχει ποίηση σε εποχές κρίσης;»
Η απάντηση είναι θετική. Κρίση και ποίηση πάνε συνήθως μαζί. Η θεματολογία της ποίησης είναι σχεδόν πάντα μια κρίση. Δεν θα υπήρχε ποίηση λογοτεχνία φιλοσοφία αν δεν υπήρχαν κρίσεις.
Αν δεν υπήρχε και η ανάγκη για κρίση και προβληματισμό απέναντι σε μεγάλα θέματα όπως ο έρωτας, ο θάνατος, η δικαιοσύνη, η ευδαιμονία.
Η ποίηση είναι η έκφραση των κρίσεων μιας εποχής.
Ακόμα και αν οι κρίσεις είναι κρίσεις του εαυτού μας, κρίσεις του ίδιου του ποιητή που γράφει.
Ο Όμηρος έγραφε ποίηση αναφερόμενος στην πιο ζοφερή μορφή μιας κρίσης… στον πόλεμο. Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης, Καβάφης έγραψαν μεγάλη ποίηση σε τέτοιες εποχές.
Εποχές δύσκολες με πολέμους εμφύλιους, φτώχια, δικτατορίες κλπ. Το ίδιο συνέβη και με άλλους ξένους μεγάλους ποιητές.
Τι συμβαίνει λοιπόν. Η ποίηση τρέφεται από τον ανθρώπινο πόνο και τα αδιέξοδα; Τρέφεται από το σκοτάδι; Σίγουρα όχι έστω και αν εκ πρώτης όψεως έτσι μοιάζει. Η ποίηση τότε θα ήταν μια καταθλιπτική δημιουργία που θα αναπαρήγαγε το σκοτάδι. Η ποίηση μεγαλώνει στις κρίσεις και στα ανθρώπινα αδιέξοδα όχι ως συνειδιπόρος του σκοταδιού αλλά ως προειδοποίηση.
Μια προειδοποίηση για να μην συνηθίσουμε το σκοτάδι.
Μια προσπάθεια αφύπνισης. Μια δημιουργική μάχη εναντίον του σκότους.
Ακόμα και η καταθλιπτική ποίηση αποτελεί φωτεινό σηματοδότη που μας προειδοποιεί για έναν επερχόμενο κίνδυνο. Οι ποιητές σε εποχές κρίσης συνήθως δεν γράφουν από απελπισία αλλά από μια ανάγκη για ανάταση, για ελπίδα.
Για την ανάγκη τους για έναν καλύτερο κόσμο.
Από διαίσθηση και χρέος να μας θυμίσουν το δικό μας χρέος απέναντι στον εαυτό μας και στη ζωή. Οι ποιητές ξεπροβάλουν στις κρίσεις όχι από ηττοπάθεια, αλλά από μια εσωτερική ενδόμυχη ανάγκη για νίκη.
Έτσι η ποίηση ανθίζει σε εποχές κρίσης, γιατί από φυσικού της αποτελεί μέσο εκτόνωσης, γνώσης, κατανόησης και αναδημιουργίας.
Προσπαθεί να μας θυμίσει ότι η κρίση ήρθε όχι ως κατάρα και τιμωρία, αλλά ως μια νέα ευκαιρία να θυμηθούμε εκείνο που είχαμε ξεχάσει. Τις πραγματικές γαλαξίες, την ανθρωπιά μας. Το αληθινό νόημα της ζωής.
Η ποίηση σε εποχές κρίσης είναι η υπενθύμιση ότι πρέπει να γνωρίσουμε την αληθινή φύση, του κόσμου και την δική μας αληθινή φύση.
Βέβαια στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα υπάρχουν αρκετοί δημιουργοί που θέλουν να αποστασιοποιούνται από το δύσκολο τοπίο της εποχής που ζούμε.
Με αυτό τον τρόπο πιστεύουν ότι το ξορκίζουν. Κάποιοι βέβαια το βλέπουν με υπεροψία. Βλέπουν με υπεροψία τα προβλήματα. Δεν θέλουν να «λερωθούν» τάχα ασχολούμενοι με τα κοινά. Υπάρχουν λογοτέχνες και ποιητές που κριτικάρουν και καταδικάζουν με ανάρμοστες αρνητικές εκφράσεις την πολιτική, τους θεσμούς και την ίδια τη δημοκρατία. Καταδικάζουν κάθε τι διαφορετικό από την δική τους γνώμη. Καταδικάζουν χωρίς να προτείνουν. Όμως κριτική χωρίς πρόταση είναι υποκριτική ή κρύβει ιδιοτελείς σκοπούς.
Σε εποχές κρίσεις η ενασχόληση των ποιητών με τα κοινά είναι περισσότερο αναγκαία. Με την προυπόθεση βέβαια ότι οι αντίληψεις, η ζωή και οι πράξεις των ποιητών έχουν αποδείξει την ανιδιοτέλεια τους. Τότε ο ποητής μπορεί να εκπροσωπήσει το κοινό συμφέρον, να οδηγήσει τον κόσμο σε ποιό ουσιαστικά πράγματα που έχουν σχέση με την δικαιοσύνη ,την ελευθερία, τη γνώση και την ευτυχία.
Αν είναι έτσι τότε τέτοιου είδους προσπάθειες καλό κάνουν. Καταρρίπτουν στεγανά απομυθοποιούν αστικές αντιλήψεις σχετικά με την μοναχικότητα του ποιητή, ξεπερνούν τίτλους, αξιώματα και γήινες δόξες. Ο ρόλος του ποιητή δεν περιορίζεται στην διαδικασία της γραφής. Ο ποιητής συμετέχει με πράξεις στο κοινωνικό γιγνεσθε.
Γιατί η ποίηση ενώνει- η τέχνη δεν έχει στεγανά και διαχωρισμούς. Η ποίηση ξεπερνά τις αγκυλώσεις και αντιξοότητες του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος.
Πίσω από ιδέες και ιδεολογίες υπάρχουν πάντα άνθρωποι που περισσότερο μοιάζουν. Έχουν αγωνίες, φόβους και άγχη, είναι ικανοί για συμπόνια, για συνεννόηση, για κατανόηση.
Με τις διαφορετικές ιδέες μας εκφράζουμε την ίδια ανάγκη. Την ανάγκη να επικοινωνήσουμε να δημιουργήσουμε να καταλάβουμε να αυτοπροσδιορίσουμε. Εκφράζουμε την ανάγκη να ζήσουμε όμορφα.
Η ποίηση αυτό το σκοπό έχει. Ειδικά σε εποχές κρίσεις η ποίηση πρέπει να ανακαλύψει τρόπους πρακτικής αλληλεγγύης.
Να υπερβαίνει διαφορές, ανταγωνισμούς, ιδεολογίες και ιδεοληψίες και να πηγαίνει κατευθείαν στον άνθρωπο. Στην κοινή του μοίρα. Στην ανθρώπινη υπόσταση.
Η ποίηση παρατηρεί τον άνθρωπο γυμνό, χωρίς τίτλους θέσεις φτιασιδώματα πλούτη δόξες και λόξες.
Παρατηρεί την ψυχή του την βαθύτερη του ανάγκη. Γιατί στα μάτια της ποίησης οι άνθρωποι είναι ίσοι. Είναι μέρος της φύσης μέρος μιας παγκόσμιας αλυσίδας συνεργασίας.
Μπροστά στα μάτια της ποίησης οι άνθρωποι είναι όντα που περισσότερο μοιάζουν. Όντα που διψάνε για δημιουργία και ζωή.
Όντα που προσπαθούν να γλυτώσουν από τον αφανισμό και τον μηδενισμό.
Ακόμα και οι άσχημες πράξεις τους (αλληλοσπαραγμοί και διχώνιες) γίνονται από έλλειψη κατανόηση.
Μπροστά στα μάτια της ποίησης οι άνθρωποι είναι όντα που διψάνε για αληθινή γνώση και αγάπη.
Έτος 2012
