«Ερασιτέχνες», «επαγγελματίες» και «εμπειρικοί» ηθοποιοί
Έχει χυθεί αρκετό μελάνι για την διαχωριστική γραμμή μεταξύ «ερασιτέχνη» και «επαγγελματία» ηθοποιού. Ετυμολογικά, «ερασιτέχνης» είναι αυτός που ασχολείται με κάτι από ευχαρίστηση, (εραστής της τέχνης;). «Επαγγελματίας» προέρχεται από την λέξη επαγγέλομαι (επί- αγγέλομαι) που σημαίνει και υπόσχομαι. Άρα ο επαγγελματίας υπόσχεται ότι αληθώς επαγγέλεται αυτό που επαγγέλεται και το κάνει συνήθως για βιοποριστικούς λόγους (εραστής ή σύζυγος της τέχνης;).
Στο θέατρο στις μέρες μας οι έννοιες αυτές έχουν υποστεί πολλές ερμηνείες, διαστρεβλώσεις, προκαλούν καινούρια ερωτήματα, αλλά και απόπειρες, για να ανιχνευτούν τα πλαίσια και τα όριά τους.
Στο θεσμικό πλαίσιο, μετά την κατάργηση το 1981 της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού, ο καθένας μπορεί ν’ ασκήσει ελεύθερα την δραστηριότητα του ηθοποιού είτε είναι «ερασιτέχνης» είτε είναι «επαγγελματίας».
Στην ιστορία του θεάτρου (ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα από την Αθήνα μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη γύρω στο 510π.Χ.) οι υποκριτές των θεατρικών έργων (ηθοποιοί) ήταν επαγγελματίες, με την έννοια ότι αμείβονταν από το κράτος, ενώ τους χορούς τους συγκροτούσαν «ερασιτέχνες», που αποζημιώνονταν από τους χορηγούς, γιατί αρκετές φορές εγκατέλειπαν τις καθημερινές τους ασχολίες για μεγάλο διάστημα.
Στα χρόνια των ρωμαίων διάφοροι διασκεδαστές, χορευτές μίμοι, παραμυθάδες, αυτοδίδακτοι ηθοποιοί περιπλανιόντουσαν σε μικρές ομάδες σε όλη την Ευρώπη και πληρωνόντουσαν για τις υπηρεσίες τους.
Στα βυζαντινά χρόνια το θέατρο κυνηγήθηκε μαζί με τους ηθοποιούς και αργότερα υοθετήθηκε με δείγματα θρησκευτικών έργων. Οι ηθοποιοί της εποχής εκείνης (η αυτοκράτειρα Θεοδώρα υπήρξε ηθοποιός) επίσης πληρώνονταν για τις υπηρεσίες τους.
Το 1545 υπογράφεται στην Πάδοβα της Ιταλίας μια συμβολαιογραφική πράξη για την ίδρυση θιάσου «επαγγελματιών» ηθοποιών που ορίζει (πέρα από την διατήρηση της συναδελφικής αγάπης) και συμβόλαια, περιορισμούς, πρόστιμα και μοίρασμα χρημάτων.
Το 18ο αιώνα ηθοποιοί, θεατρικοί συγγραφείς, χορευτές σχηματίζουν θιάσους και πληρώνονται για τις υπηρεσίες τους ως επαγγελματίες. Το 19ο αιώνα αρχίζουν οι πρώτες σχολές για ηθοποιούς Ρωσία Αγγλία και Γαλλία.
Τελικά υπάρχει διαφορά του «ερασιτέχνη» ηθοποιού από του επαγγελματία, και αν υπάρχει ποια μπορεί να είναι και που φτάνει;
Θα προσπαθήσω να θέσω κάποια τεχνικά ζητήματα.
-
Ο επαγγελματίας πληρώνεται.
-
Ο επαγγελματίας συνήθως ασχολείται βιοποριστικά και συνέχεια με αυτό το επάγγελμα.
-
Ο επαγγελματίας συνήθως έχει τελειώσει μια Δραματική Σχολή χωρίς να σημαίνει βέβαια ότι όποιος τελειώνει μια σχολή γίνεται και καλός ηθοποιός.
-
Όμως στη σημερινή θεατρική κατάσταση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη γενικότερα.
Ποιος επαγγελματίας ασχολείται συνέχεια με την τέχνη του όταν μένει άνεργος ακόμη και για χρόνια;
Ποιος επαγγελματίας ηθοποιός δεν αναγκάζεται να κάνει και άλλου είδους περιστασιακές εργασίες για να μπορέσει να ζήσει αξιοπρεπώς;
Από την άλλη μεριά όμως δεν μπορείς να εξισώσεις έναν επαγγελματία ηθοποιό με έναν ερασιτέχνη,
-
όταν ερασιτέχνης ηθοποιός λέγεται κάθε ένας άνθρωπος που ανεβαίνει για πρώτη φορά στο σανίδι και κάνει οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα.
-
όταν ερασιτέχνης ηθοποιός λέγεται και αυτός που παίζει θέατρο χωρίς να έχει καμία θεωρητική και πρακτική εξάσκηση υπερετώντας ένα ρόλο.
-
όταν ερασιτέχνης ηθοποιός λέγεται και αυτός που περιστασιακά παίζει και αντιλαμβάνεται το θέατρο κάτω από ένα πρίσμα χομπικής ενασχόλησης του ελεύθερου χρόνου του, ή ως μέσο κοινωνικής καταξίωσης, ιδιοτέλειας και ματαιόδοξης προβολής.
-
Όταν δεν έχει φοιτήσει σε σχολή και δεν αμοίβεται
-
Όταν ασχολείται χρόνια με το θέατρο, (και όχι περιστασιακά) συμμετέχοντας σε πολλές θεατρικές παραστάσεις με διάφορους σκηνοθέτες και έχει μάθει από αυτούς αρκετά μυστικά του θεατρικού σύμπαντος.
-
Όταν συμμετέχει συχνά σε σεμινάρια, θεατρικά παιχνίδια, εργαστήρια αυξάνοντας την θεωρητική και πρακτική του κατάρτιση αποκτώντας μια προσωπική και βιωματική τεχνική.
-
Όταν το κοινό του αποδέχεται ως καλό ηθοποιό;
Δεν έχει τόσο σημασία αν αυτός που παίζει είναι «ερασιτέχνης», «εμπειρικός» ή «επαγγελματίας» ηθοποιός. Όταν ο θεατής βλέπει μια παράσταση αυτούς τους διαχωρισμούς δεν τους σκέφτεται. Το μόνο που μπορεί να σκεφτεί είναι, αν αυτός που παίζει τον πείθει για την ερμηνεία του ρόλου του και αν είναι καλός ή κακός ηθοποιός.
Δεν έχουν σημασία οι διαχωρισμοί όταν ο ηθοποιός, είτε από γνώση, από εκπαίδευση, από ένστικτο ή ταλέντο ή «θεία φώτιση» έχει το χάρισμα του καλού ηθοποιού. Όταν α έχει αποκτήσει με οποιοδήποτε τρόπο εκείνα τα στοιχεία και εφόδια που είναι αναγκαία για μια αυθεντική θεατρική τέχνη.
Όταν γίνεται αποδεκτός από το κοινό ως καλός ηθοποιός;
Σε όλο τον κόσμο υπάρχει πληθώρα αυτοδίδακτων ηθοποιών, ζωγράφων, μουσικών, εικαστικών τραγουδιστών που δεν σπούδασαν σε καμιά σχολή και όμως έγιναν μεγάλοι καλλιτέχνες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι σπουδές δεν αποτελούν ένα σημαντικό προνόμιο.
Στην Ελλάδα ο μεγάλος Μινωτης άρχισε από ερασιτέχνης ηθοποιός σε θεατρικές ομάδες, για να παίξει αργότερα ως αυτοδίδακτος στους θιάσους Βεάκη και Νεζερ και να προσληφθεί ως επαγγελματίας στο θίασο της Μαρίας Κοτοπούλη. Ο Βέγγος, ο Βασίλης Λογοθετίδης, ο Κατράκης, οΑυλωνίτης, Βλαχοπούλου, ο Χατζηχρήστος, ο Ρίζος και πολλοί άλλοι νεότεροι τους ήταν αυτοδίδακτοι και ξεκίνησαν ως ερασιτέχνες. Βέβαια αυτοί οι ηθοποιοί αφιέρωσαν την ζωή τους στο θέατρο και δεν λειτουργούσαν περιστασιακά σε σχέση με αυτό.
Ας το πάμε τώρα και λίγο ανάποδα
Στο θέατρο, την θεατρική παράσταση την υπογράφει πάντα ένας σκηνοθέτης «επαγγελματίας». Θα ρωτήσω: Που σπούδασε και έγινε «επαγγελματίας» σκηνοθέτης, αφού στην Ελλάδα δεν υπάρχει, ακόμα, σχολή σκηνοθεσίας για το θέατρο.
Οι περισσότεροι που «δηλώνουμε» σκηνοθέτες ή θητεύσαμε ως βοηθοί δίπλα σ’ έναν αυτοδίδακτο παλιό σκηνοθέτη, ή γίναμε σκηνοθέτες μέσα από την βιωματική μας πορεία και εμπειρία ως ηθοποιοί.
Άρα είμαστε «εμπειρικοί» σκηνοθέτες.
Έπειτα οι ποιητές μας οι θεατρικοί συγγραφείς οι λογοτέχνες μας οι νομπελίστες μας ήταν επαγγελματίες;
Σε ποιο σχολείο γίνεσαι επαγγελματίας της ποίησης;
Από τι κρίνονται όλοι οι παραπάνω; Φυσικά από το έργο τους.
Οι πιο πολλές τέχνες είναι βιωματικές και προϋποθέτουν φυσικά ένα ταλέντο.
Ο ηθοποιός είτε είναι «επαγγελματίας» ή «ερασιτέχνης» ή «εμπειρικός» έχει τα εξής καθήκοντα:
-
Να είναι συνεπής και ικανός απέναντι στο θεατρικό έργο στους συνεργάτες του και στους θεατές. Να διαθέτει, να καλλιεργεί και να εξελίσσει όσο καλύτερα γίνεται τα προσόντα εκείνα που θα τον κάνουν να αποδώσει επάξια τον ρόλο του και να φέρει το απαιτούμενο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
Δεν υπάρχει κανένα άλλο άλλοθι πέρα απ’ αυτό. Αυτό είναι και η μεγάλη ευθύνη του ηθοποιού.
Σίγουρα όσο πιο πολλά προσόντα έχει ένας ηθοποιός, σπουδές, παράπλευρα ταλέντα, θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις τόσο πιο καλά υπηρετεί την τέχνη του. Όμως η υποκριτική είναι τέχνη περισσότερο βιωματική. Κάνεις ή δεν κάνεις γι’ αυτήν. Οι καλοί ηθοποιοί που υπηρετούν την θεατρική τέχνη σωστά και με επάρκεια δεν έχουν διαχωρισμούς.
Βασίλης Ρ. Φλώρος - 2014
Ηθοποιός - Σκηνοθέτης
